Khái niệm về "nghệ sĩ tự tra tấn" đã không còn quá xa lạ với thời nay:
ai có thể quên được việc Van Gogh tự cắt đứt tai của mình; hay sự thừa
nhận thẳng thắn của Sylvia Plath về nỗi đau khổ tinh thần, và điều đó
dẫn đến việc cô tự tử; hoặc cái chết đau lòng của Alexander McQueen bởi
chính anh ta?
Nhà thiết kế kỹ thuật số Nick Hurley cho biết: “Căn
bệnh trầm cảm suýt giết chết sự nghiệp của tôi nhiều lần. Trầm cảm
không phải là “nhiên liệu” tiếp thêm năng lượng cho tôi làm việc, đó chỉ
là tảng đá trong xe khiến tôi chạy trong tình trạng rỗng tuếch thường
xuyên hơn. Từ khi bắt đầu dùng thuốc chống trầm cảm, tôi đã có thể vẽ
với “bảng màu cảm xúc” lớn hơn so với trước đây. Có khả năng hoạt động
đáng tin cậy hơn lúc trước nghĩa là tôi có thể dành nhiều thời gian hơn
để làm những gì mình yêu thích.”
Như Beth Murphy của tổ chức từ thiện tinh thần Mind chia sẻ: “Điều
quan trọng là chúng ta không lãng mạn hóa người có vấn đề về sức khỏe
tâm thần, những người luôn được miêu tả là các thiên tài sáng tạo đang
phải vật lộn.” Cô nói thêm rằng mặc dù những nét tính cách gắn liền
với rối loạn lưỡng cực có thể mang lại lợi ích cho người làm sáng tạo,
nhưng có thể những người này đơn giản là có nhiều khả năng chọn lựa
những vai trò khuyến khích các kỹ năng sáng tạo của họ hơn.
Sáng tạo như một liệu pháp
Hành động sáng tạo cũng có thể mang tính điều trị và thanh tẩy, như dự án No Shame in Sadness (Buồn rầu không có gì đáng xấu hổ) của họa sĩ minh họa Murray Sherville sống và làm việc tại Luân Đôn, và những mô tả dễ thương của Gemma Correll về chứng lo âu và trầm cảm của chính cô. Nghệ sĩ viết chữ Jon Tillyer
bị ảnh hưởng bởi tình trạng sức khỏe tâm thần trong nhiều năm qua, và
tìm thấy niềm an ủi và lối thoát trong công việc mà những hành vi tự
chăm sóc khác không mang đến được cho anh.
“Ở bên cạnh người khác không thực sự có ích, nhưng làm việc thì có”, anh cho biết.
“Khi làm cái gì đó bằng tay, tôi
trở nên phân tâm và không còn tập trung nhất vào chứng loạn thần kinh
của mình nữa. Làm việc khiến tôi bình tĩnh hơn nhiều. Đôi khi đó là điều
duy nhất giúp tôi không đánh mất lý trí; một trong những nơi an toàn
nhất là ngồi xuống với cây bút chì.”
Mối quan hệ ‘gà-trứng’ giữa óc sáng tạo và trầm cảm khiến ta không
thể đưa ra một kết luận đơn giản. Có lẽ nào làm việc khiến những người
làm sáng tạo bị trầm cảm, khi mà nếu không làm việc, có thể họ sẽ không
như thế? Phải chăng khi sáng tạo ra tác phẩm nào đó, nỗi đau khổ của họ
trở nên rõ ràng hơn? Có phải chúng ta chỉ đơn thuần phải tạo ra những
mối liên hệ như vậy, nhờ vào truyền thống “nghệ sĩ bị tra tấn” đó?
Như Albert Rothenberg, giáo sư tâm thần học tại Đại học Harvard, phát biểu với tờ Guardian, “Vấn
đề là những tiêu chí sáng tạo không bao giờ thực sự sáng tạo. Thuộc
giới nghệ sĩ, hay làm việc trong ngành nghệ thuật hoặc văn học, hoàn
toàn không chứng minh được ai đó là người sáng tạo. Nhưng thực tế là
nhiều người mắc bệnh về tâm thần cố gắng làm những công việc liên quan
đến nghệ thuật và văn học, không phải vì họ giỏi trong lĩnh vực đó, mà
bởi vì những ngành này thu hút họ. Và điều đó có thể làm lệch dữ liệu.”
Vấn đề của
văn hóa agency
Trong thế giới thiết kế chuyên nghiệp, người ta vẫn còn thái độ kỳ
thị đối với tình trạng sức khỏe tinh thần, dù ngày càng có nhiều những
cuộc đối thoại cởi mở về chủ đề này. Có lẽ một số người nhìn nhận trầm
cảm như là dấu hiệu của sự yếu đuối và lo sợ sự nghiệp của họ sẽ bị đe
dọa.
Naomi Morris hiện là nhà văn đồng thời là nhân viên
tiếp thị từng làm việc bốn năm tại một agency xây dựng thương hiệu ở Anh
Quốc. Những gì cô trải qua không chỉ đáng buồn mà còn vô cùng quen
thuộc, đến mức đáng lo ngại. “Tôi khóc khoảng ba lần một tuần vì áp
lực công việc, và vì người thiết kế cấp cao không ngừng chỉ trích tôi vì
tôi là người trẻ nhất“, cô tâm sự. “Anh ta chẳng bao giờ nói
chuyện với bạn trừ khi đó là những lời chê trách. Tôi luôn là đàn em
trong mắt họ, mặc dù họ sẽ thuê những người ít kinh nghiệm để làm những
việc trung gian và sau đó chuyển việc của họ sang cho tôi phân loại. Từ
một nhà thiết kế tự tin, giờ đây tôi trở nên lo lắng (và muốn khóc thêm
lần nữa) mỗi khi nhận được bản brief.”
Bên cạnh vấn đề tuổi tác, Morris cảm thấy rằng một nền văn hóa “phe
phái”, cùng với việc cô là người phụ nữ duy nhất trong agency, càng
khiến cho mọi thứ tồi tệ hơn khi cô quan sát những người xung quanh phải
cam chịu trong môi trường với những áp lực không thực tế và sự quản lý
kém. “Một thanh niên trẻ khác đã bị suy sụp tinh thần vì công việc,” cô cho biết. “Tôi
đã rời khỏi đó sáu tháng trước và bây giờ tôi vẫn gặp một vài vấn đề về
sự tự tin. Khi bắt đầu công việc mới, tôi đã thực sự đau khổ, nghĩ rằng
mình chưa đủ giỏi, và tôi biết điều đó là do một năm làm việc ở công ty
cũ. Tôi chắc chắn không phải nơi nào cũng thế, nhưng sau năm năm học
tập và bốn năm thực hành, điều đó đã giết chết ý định trở thành nhà
thiết kế của tôi.”
Áp lực phải tỏ ra vui vẻ và điềm tĩnh trong công việc cũng có thể gây mệt mỏi cho những người bị lo âu hoặc trầm cảm.
Wilson thấy những yêu cầu của cuộc sống agency gây hại cho bản thân quá nhiều, đến nỗi anh quyết định làm freelance: “Trong văn phòng, bạn phải đeo mặt nạ, phải giả bộ tươi cười dù cảm thấy vô cùng tồi tệ. Tôi không thể lúc nào cũng làm điều đó.” Nhu cầu phải tập trung vào mọi thứ cùng lúc, bình tĩnh, làm việc chăm chỉ, tư duy tiến bộ có thể là một “mồi lửa” khổng lồ. “Nói về cảm xúc thật không chuyên nghiệp chút nào,” anh nói thêm. “Cuối cùng tôi đã từ bỏ vì không thể chịu đựng nổi.“
Các nhà
tuyển dụng có thể làm gì để hỗ trợ?
Vậy các
agency có thể làm gì để giảm thiểu những “mồi lửa kích động” và hỗ
trợ các nhân viên bị trầm cảm? Trong ngành công nghiệp thiết kế, những triệu
chứng cho thấy mọi thứ có thể không 100% ổn gắn liền với một vài dấu hiệu điển
hình của công việc như: hưng phấn quá mức, mệt mỏi và tự giải tỏa bằng rượu bia
hay ma túy.
Mind đã công bố một cẩm nang hữu ích có thể áp dụng ở bất kỳ môi
trường làm việc nào, trong đó hướng dẫn các nhà tuyển dụng cách tốt nhất
để xử lý vấn đề sức khỏe tâm thần. Lời khuyên hàng đầu là xây dựng một
nền văn hóa cởi mở và khuyến khích, thay vì phân biệt đối xử; không bao
giờ tưởng này tưởng nọ về người khác; đảm bảo các cuộc trò chuyện về sức
khỏe tinh thần diễn ra ở những địa điểm và thời gian thích hợp, và cung
cấp sự linh hoạt về giờ làm, nhiệm vụ và không gian làm việc.
Fitzgerald
đã cho nhân viên 45 phút chợp mắt vào đầu giờ chiều và điều này vô cùng hiệu quả.
Anh thấy khả năng tư duy sáng tạo, rõ ràng của nhân viên tăng từ ba, bốn giờ
mỗi ngày lên đến sáu tiếng đồng hồ. Với anh, để có thể duy trì sức khỏe tâm thần
ổn định khi làm thiết kế, bạn phải biết kiểm soát sự kỳ vọng và phấn đấu đạt được
trạng thái cân bằng giữa công việc và cuộc sống.
Tillyer, người làm freelance trong một studio chung, thấy rằng mình
thật may mắn khi được làm việc với những người có cùng suy nghĩ, không
ngần ngại bộc lộ cảm xúc. “Làm sáng tạo là bạn phải thể hiện mình là ai,” anh nói. “Khi
làm freelance, mọi người không cần phải thấy cách làm việc của tôi hay
tôi có một ngày tồi tệ như thế nào, nhưng tôi không thể nào quá khó chịu
trong studio.” Nói về những vấn đề này - đặc biệt là đối với nam giới - là tối quan trọng. “Hầu
hết những người đàn ông tôi biết đều không cởi mở về cảm xúc của họ.
Bạn phải sẵn lòng nhận sự giúp đỡ và đừng cố gắng ngăn chặn tất cả.“
Hurley nói thêm, “Thật lạ lùng, chứng trầm cảm của tôi cũng giúp
tôi có vài mối quan hệ tuyệt vời với khách hàng mà tôi không thể nào ngờ
tới… Tôi nhận thấy rằng trong ngành thiết kế, những người tốt nhất để
làm việc cùng là những người biết đồng cảm. Xét cho cùng, thiết kế cũng
chỉ có vậy: đồng cảm. Đồng cảm với khách hàng, đồng cảm với bản thân bạn
và đồng cảm với người dùng.“
“Xét cho cùng, thiết kế cũng chỉ
có vậy: đồng cảm. Đồng cảm với khách hàng, đồng cảm với bản thân bạn và
đồng cảm với người dùng.”
Mặc dù vậy, trong
các ngành công nghiệp sáng tạo cạnh tranh khốc liệt, thực tế luôn như vậy? Văn
hóa agency thường đồng nghĩa với thời gian dài và tự cung tự cấp, và nhiều
người cảm thấy rằng các nhà quản lý không ưa bất kỳ đề xuất nào về những khó
khăn mà tình trạng này gây ra.
Morris cho biết cô có cảm giác như thể những người từng là đàn anh đàn chị của cô nghĩ rằng: “Nếu không làm việc từ 8 giờ sáng cho đến 10 giờ tối, bạn không phải là nhà thiết kế thực thụ.” Cô tiếp tục: “Đôi
khi tôi làm việc 13 tiếng một ngày suốt cả tuần, và bạn không thể nói
không. Dường như làm việc đến đổ bệnh là những gì ‘các nhà thiết kế thực
thụ làm’. Làm việc chỉ để được trả khoảng £5 ($6.59) một giờ, thế nên
như vậy cũng là phạm pháp! Tôi đã thấy nhiều cuộc hôn nhân tan vỡ vì
công việc. Làm một nhà thiết kế thực sự là như vậy sao?”
Trải nghiệm của Wilson cũng tương tự như thế, và anh khuyên các sếp
trong agency nên đứng lên chống lại những khách hàng đòi hỏi vì sự an
lành của các nhân viên thiết kế. “Các studio làm mọi việc để chiều lòng khách hàng, dù là những yêu cầu hết sức vô lý,” anh cho biết. “Thật
điên rồ. Cuối cùng bạn là người ở lại muộn, chứ không phải mấy ông giám
đốc, và họ lại kỳ vọng bạn phải ‘đàn ông lên’ - tôi ghét cụm từ đó.
Chính những nhà thiết kế trẻ phải còng lưng ra cày, và những áp lực đè
nặng lên họ có thể dễ dàng được giảm bớt.”
Khả năng xử lý các vấn đề sức khỏe tâm thần của nhân viên vô cùng khác biệt ở những agency khác nhau. Lauren Pennington,
nhà thiết kế đồ họa ở Manchester, hiện đang là thiết kế trong một
agency chuyên về tiếp thị, đã phải nhập viện do trầm cảm vài năm trước.
Với vai trò lúc trước, cô thấy rằng làm việc cùng một đội ngũ biết cảm
thông là hết sức quan trọng với sức khỏe của cô. “Thật khó để giải
thích chứng trầm cảm cho mọi người, nhưng biết rằng cả đội ngũ và giám
đốc sáng tạo luôn thông cảm cho mình giúp đỡ tôi rất nhiều,” cô chia sẻ. “Họ
luôn luôn ở đó nếu tôi cần tâm sự, và biết rằng sẽ có vài ngày tôi làm
việc không hiệu quả hoặc có thể phải về sớm, và họ sẽ xoay xở với việc
đó.”
Với những người gặp phải vấn đề tương tự, Pennington khuyên lập danh
sách và tìm kiếm những các ‘trốn thoát’ lành mạnh, như đọc sách, là một
điều rất hữu ích. “Mọi người cần phải biết họ không đơn độc, và họ cần phải lên tiếng nhiều hơn về những vấn đề này,” cô nói. “Đưa tay cầu cứu không quá đáng sợ như người ta nói đâu. Bạn phải đặt sức khỏe của mình lên hàng đầu: hãy học cách từ chối.” Đối với Hurley, anh gợi ý những điều mà hầu hết chúng ta đều biết trong thâm tâm, “ăn uống lành mạnh, tập thể dục thường xuyên và nói chuyện cởi mở,” và “khi
có một ngày tâm trạng không tốt, hãy nhận ra rằng có thể bạn cần thời
gian nghỉ ngơi và không được dằn vặt bản thân vì điều đó.”
Wilson bổ sung, “Các agency cần phải tôn trọng nhân viên hơn một
chút, và nhận ra rằng mọi người cần về nhà lúc 6 giờ chiều. Ai cũng cần
một cuộc sống, chứ không phải là một nền văn hóa lúc nào cũng làm việc
muộn để chạy cho kịp những deadline lố bịch.”
“Ai cũng cần một cuộc sống, chứ
không phải là một nền văn hóa lúc nào cũng làm việc muộn để chạy cho kịp
những deadline lố bịch.”
*Một số tên đã được thay đổi để bảo vệ danh tính.
Tác giả: Emily Gosling
Người dịch : Lynnette Dinh
Nguồn: Eyeondesign
POLYART - TRAINING ART DESIGN